Ел тарихында ұлт театрының өмірге келгеніне бір ғасырдан асып барады. Қазір елуден астам кәсіби өнер ошағы көбіне – драма, опера, музыка, қуыршақ бағытында. Ал халықтық хореографияға негізделген би театры әзірге жалғыз. Ол – Астанадағы «Наз» мемлекеттік би театры.
Театрдың негізін қалаған тұлғалар – кәсіби хореографтар, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері Еркебұлан мен Қадиша Ағымбаевтар. «Наз» мемлекеттік би театры өзінің болашағын бас қаламен байланыстырады.
Себебі, театр елордасы Астанаға көшкеннен кейін құрылды. Содан бері театр Астана қаласымен бірге дамып, рухани кемелденіп келеді. Астана қаласын, жалпы Қазақстанды шет мемлекеттерге таныстыруда би театрының алар орны бөлек. Театр репертуарындағы қайталанбас қойылымдар мен концерттік бағдарламалар арқылы шетелдік көрермендер қазақ елінің музыкасы мен этнографиясын, фольклоры мен қазақ биі өнерінің ерекшелігін таныды, — деді театр директоры Еркебұлан Ағымбаев.
1999 жылы Астана қаласы Мәдениет басқармасының шақыруымен «Наз» халық би ансамблін құру жұмысына қызу кірісті. 2001 жылдан 2005 жылдар аралығында «Наз» ансамблінің басшысы болды. 2005 жылдан 2007 жылға дейін Астана қаласы Мәдениет департаментінде Өнер бөлімі бастығы болып қызмет атқарды. Дегенмен, осы жылдары «Наз» би ансамбілін би театрына айналдыру Еркебұлан Мүлікұлының арманы болатын. Сол арманы орындалып, 2007 жылы 1 наурыздан бастап қала әкімшілігінің 117 адамы бар «Наз» мемлекеттік би театры» МКҚК болып өз алдына бөлек шаңырақ құрды.
Бүгінде би театры әлемдік мәдениеттің бай дәстүрін белсенді игеріп, ең жанды өнерін тәжірибемен байытып жүр. Би театры адамның көңіл-қошын әмбебап көркем түрде көрсетіп, қоршаған ортаны игеруге және жаңа жағдайға бейімделуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар би театры осы өнердің барлық байлығын мұрағаттап, ұлттық мәдениетті меңгерушілерге қолжетімді етеді. Бұл оның әлемдік мәдениетке енетін сапасын айқындайды.
Біз осы ізденісті «Наз» мемлекеттік би театрының шығармашылығынан анық көреміз. Ол аз уақыт ішінде бірегей репертуарын қалыптастырды. 100-ден аса ұлттық би мен 10-нан аса хореографиялық спектакльді нақышына келтіріп орындап жүрген ансамбльдің «Балбырауын», «Махамбет», «Көш керуен», «Шашу», «Желдірме», «Сарбаздар», «Жайлауда», «Самғау», «Назбике», т.б. би қойылымдары халықтың көңілінен шығып, ыстық ықыласына бөленді.
Наз театры 21 ғасырдың басында құрылып, қазақ театрының дәстүрлі формаларын жаңғыртуға арналған. Оның негізі ұлттық би, музыка және драматургия элементтерін үйлестіре отырып, қазақ халқының тарихи және мәдени құндылықтарын көрсетеді. Театрдың негізін қалаушылар қазақтың ұлттық өнерін, фольклорын және мәдениетін, тұрмыс-салтын дәріптеуді мақсат етіп қойды.
Би спектакльдерінің мәні де, сипаты да ерекше. Соның бірі – ата-бабаларымыздың ерлігін баяндайтын «Тұйғындар» тарихи би спектаклі. Наз би театрының «Тұйғындар» спектаклі – қазақ мәдениетінің бай дәстүрлері мен рухани мұрасын насихаттайтын ерекше туынды. Спектакльдің мәдени тамырлары терең тарихи кезеңдермен байланысты, қазақ халқының ғасырлар бойғы тәжірибесін, әдет-ғұрпын және өмір сүру салтын көрсетеді.
Тарихи-мәдени талдау
«Тұйғындар» спектаклі қазақтың дәстүрлі өнерін, әсіресе, ұлттық би мен музыка мәдениетін дәріптейді. Спектакльде қолданылатын ұлттық киімдер мен декорациялар қазақ халқының тарихымен тығыз байланыста. Бұл шығармашылық еңбек, бір жағынан, ұлттық бірегейлікті сақтау мен жаңғыртуға, ал екінші жағынан, жастарға ұлттық мәдениетті насихаттауға бағытталған.
Сонымен қатар, спектакльде көтерілетін тақырыптар туысқандық, отбасы және дәстүрлер-қазақ қоғамындағы маңызды құндылықтарды көрсетеді. Осының арқасында «Тұйғындар» спектаклі тек театрлық өнер ретінде ғана емес, сонымен қатар, қазақ мәдениетінің жаршысы, халықтың рухани бірлігінің символы ретінде де үлкен мәнге ие.
«Наз» театры — қазақ ұлттық өнерінің аса маңызды буыны, ұлттық мәдениетті дәріптейтін шығармашылық алаң. Театрдың қойылымдары тек өнер туындысы ғана емес, сонымен қатар, халықтың рухани және мәдени мұрасының көрсеткіші. Бұл мақалада Наз театрының қойылымдарына тарихи-мәдени талдау жасай отырып, олардың қазіргі заманғы қоғамдағы рөлін және маңыздылығын қарастырамыз.
Театрдың тарихи контексті
«Наз» театрының қойылымдары негізінен ұлттық тақырыптарды қамтиды. «Тұйғындар» спектаклі туысқандық, отбасы құндылықтары, ұлттық бірегейлік сияқты маңызды мәселелерді көтереді. Мұндай тақырыптар көрермендерге ұлттық мәдениетке деген қызығушылықты арттыруға, қоғамдағы қатынастарды қайта қарастыруға мүмкіндік береді.
«Наз» театрының қойылымдары дәстүрлі қазақ өнерінің элементтерін заманауи формада жеткізеді. Спектакльдерде қолданылатын би, музыка, костюмдер және сценография қазақ мәдениетінің ерекшеліктерін көрсетеді. Сонымен қатар, заманауи технологияларды қолдану арқылы спектакльдер көрермендерге жаңа әсер қалдырады. Мысалы, «Тұйғындар» спектаклінде заманауи мультимедиялық элементтер қолданылып, көрермендерге интерактивті тәжірибе ұсынылады.
Театрдың рөлі мен әлеуметтік маңызы
Наз театры тек өнер ордасы ғана емес, сонымен қатар, ұлттық мәдениетті насихаттайтын әлеуметтік платформа болып табылады. Театр спектакльдері арқылы жастарға ұлттық құндылықтарды, дәстүрлерді таныстыру, сонымен қатар, қоғамдағы әлеуметтік мәселелерді көтеру міндетін атқарады.
«Наз» театрының қойылымдары қазақ мәдениетінің маңызды бөлігі болып табылады. Олар ұлттық дәстүрлерді жаңғыртып, қоғамдағы әлеуметтік мәселелерді қозғай отырып, қазіргі заманның сұраныстарына жауап береді. Наз театры, өзінің шығармашылық әрекетімен, қазақ мәдениетінің болашағына үлес қосуда маңызды рөл атқаруда.
«Нұрғиса» хореографиялық спектаклі – қазақ мәдениетіндегі рухани мұра
«Нұрғиса» хореографиялық спектаклі — қазақ өнерінің жан-жақты дамуын көрсететін ерекше туынды. Бұл қойылым әйгілі күйші-композитор, КСРО халық әртісі, Халық Қаһарманы қазақ композиторы Нұрғиса Тілендиевтің өмірі мен шығармашылығына арналған, ол ұлттық музыканың және мәдениеттің дамуына зор ықпал еткен тұлға. Спектакльдің мазмұны мен құрылымы арқылы ұлттық мәдениеттің құндылықтары мен дәстүрлерін жаңа формада жеткізуге ұмтылады.
Спектакльдің тарихи контексті
«Нұрғиса» спектаклі 20-21 ғасырлардағы қазақ мәдениетінің шеңберінде туындаған. Нұрғиса Тілендиев қазақ музыкалық фольклорын заманауи формада жаңғыртып, халық әндерін, күйлерін және биін байыта отырып, ұлттық бірегейліктің қалыптасуына зор үлес қосты. Спектакль осы тарихи контексте қазақ халқының музыкалық мұрасын дәріптеу мақсатында сахналанған.
Спектакльдің мазмұны мен тематикасы
Спектакльдің сюжеті Нұрғиса Тілендиевтің өмір жолынан, шығармашылық ізденістерінен және ұлттық мәдениеттің дамуына қосқан үлесінен сыр шертеді. Хореографиялық бейнелеу арқылы көрермендерге композитордың шығармаларының тереңдігі мен әсемдігі, сондай-ақ, оның қазақ өнеріндегі рөлі көрсетіледі. Спектакльде ұлттық билер, заманауи хореография элементтері және Н.Тілендиев шығармаларының музыкалық интерпретациялары үйлесімді түрде біріктірілген.
Дәстүрлер мен заманауи формалар
«Нұрғиса» спектаклі дәстүрлі қазақ биі мен заманауи хореографияның синтезін ұсынады. Костюмдер, декорациялар және хореографиялық шешімдер ұлттық мәдениеттің элементтерін көрсетіп, көрермендерді қазақ халқының терең тамырларымен таныстырады. Бұл спектакльдегі хореографиялық элементтер ұлттық рухты жаңғырта отырып, заманауи контексте қарастырылған.
Спектакльдің әлеуметтік маңызы
«Нұрғиса» хореографиялық спектаклі тек өнер туындысы емес, сонымен қатар, қазақ халқының мәдени-рухани мұрасын сақтау мен насихаттау жолындағы маңызды қадам. Спектакль жастарға ұлттық өнер мен мәдениетті таныстыру арқылы оларды рухани байытуға, патриоттық сезімдерін қалыптастыруға ықпал етеді.
«Нұрғиса» хореографиялық спектаклі – қазақ мәдениетінің тереңдігі мен байлығын көрсететін маңызды шығармашылық туынды. Бұл қойылым қазақтың музыкалық және хореографиялық дәстүрлерін жаңғыртып, қазіргі заманның талабына сай ұлттық мәдениеттің маңыздылығын танытады. Нұрғиса Тілендиевтің мұрасы арқылы театр көрермендерді қазақ өнерінің рухани әлеміне тартады, ұлттық бірегейлікті нығайтады.
«Ақ пен қара» жасөспірімдерге арналған спектаклі
«Ақ пен қара» спектаклі – жасөспірімдер аудиториясына арналған, олардың өміріндегі күрделі мәселелерді көтеретін хореографиялық және драмалық қойылым. Спектакльдің тақырыбы адамгершілік, моральдық таңдаулар, өмірдің контрастары мен құндылықтарын зерттеуге негізделген. Бұл мақалада «Ақ пен қара» спектаклінің мәдени, әлеуметтік және педагогикалық аспектілеріне талдау жасалады.
Спектакльдің тарихи контексті
«Ақ пен қара» спектаклі заманауи қоғамдағы жастардың өзіне тән мәселелерін, тұлғалық даму, ізденіс, және моральдық таңдауларын көрсетеді. Спектакль авторлары жастардың психологиялық және әлеуметтік даму кезеңдеріне назар аударады, оларға тән күйзелістер мен дилеммаларды бейнелейді.
Спектакльдің мазмұны мен тематикасы
Спектакльдің сюжеті жастар арасындағы моральдық таңдау, достық, betrayal, және өзін-өзі тану тақырыптарын қамтиды. «Ақ» және «қара» символикасы арқылы қойылымда өмірдің түрлі жақтары, қоғамдағы конфликтілер мен күрес бейнеленеді. Жас кейіпкерлер арқылы көрермендерге моральдық құндылықтар, адалдық, жауапкершілік туралы ой салады.
Жасөспірімдерге әсері
Спектакль жасөспірімдерге өзін-өзі тану, таңдаудың салдары, және әлеуметтік жауапкершілік туралы терең ойлануға мүмкіндік береді. Көрермендерге ұсынылған кейіпкерлердің тәжірибелері мен эмоционалды күйзелістері олардың өз өмірімен байланыстыруға, өздеріне сұрақтар қоюға ықпал етеді. Спектакль жастарға патриоттық, ұлттық және адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.
Педагогикалық маңызы
«Ақ пен қара» спектаклі жасөспірімдерге өмірлік тәжірибені, моральдық таңдауларды және әлеуметтік мәселелерді түсінуге көмектеседі. Оны оқу бағдарламаларына қосу арқылы жастарды театр өнерімен таныстыру, олардың мәдени және рухани дамуына ықпал ету мақсатында пайдалануға болады. Спектакльдің тақырыптары жастардың белсенді азаматтық позициясын қалыптастыруға, өз қоғамына жауапкершілікпен қарауға бағыттайды.
«Ақ пен қара» спектаклі — жасөспірімдер үшін маңызды, терең мазмұнға ие қойылым. Оның арқылы жастарға моральдық таңдаулардың салдары, адамгершілік құндылықтары мен тұлғалық даму мәселелері ұсынылады. Спектакль ұлттық мәдениетті, рухани байлықты және жастардың қоғамдағы рөлін көрсету арқылы, қазақ театрының маңызды буынына айналады.
Жалпы «Наз» мемлекеттік би театрының хореографиялық театрландырылған қойылымдарын зерттеп-зерделей келе, ұжымның сахна шеберлігінің елеулі сипаты – қызықты пластикалық формаларды (би және ойын мәдениеті), ерекше реквизиттерді (қамшы, белбеу, ұршық, домбыра, таяқ, асатаяқ, арқанжіп, кесте, кесе, білезік, торсық) пайдалануы дер едік. Бұл театрдың қазақ ұлттық фольклорын әлемге таныту миссиясын толықтыра түседі.
Би – халық өнерінің ажырамас бөлігі. Салт пен дәстүр, ойын мен қимыл, күй мен көңіл, болмыс пен парасат, алғырлық пен ептілік бидің ішкі және сыртқы қуаты арқылы адамды жақсылыққа бастайды. Ұлт биі өз дамуының ұзақ жолында этностың жан дүниесіне ғана тән, ерекше үйлесімділік тілі мен берілетін қоғамдық өмipгe үзбей ілесіп, рухани әлемді бейнеледі.
Сералы Тілеубаев философия ғылымдарының докторы, профессор, педагог-хореограф.